ZESPÓŁ PIEŚNI I TAŃCA „KUJAWY” działa nieprzerwanie od 1967 roku. w roku 2017 obchodził 50-lecie pracy artystycznej. Obecnie zespół składa się z kapeli oraz zespoły tanecznego, wykonujących utwory tradycyjne związane z folklorem kujawskim .Zespół liczy obecnie 17 członków. Członkowie zespołu są miłośnikami folkloru. Pragną ocalić od zapomnienia kulturę kujawską. Dzięki nim młode pokolenie ma żywy kontakt z folklorem regionu. W swoim dorobku artystycznym zespól ma wiele nagród i wyróżnień, które otrzymywał na konkursach przeglądach i przeglądach zespołów folklorystycznych. W ich repertuarze znajdują się pieśni, przyśpiewki I tance kujawskie.
Instruktorem artystycznym jest Barbara Chojnacka
Historia zespołu Kujawy
Zespół powstał za sprawą prezesa Towarzystwa Miłośników Kujaw w 1967 roku pod nazwą ,,Kapela ludowa”. Powstał z autentycznej potrzeby i niejako na zapotrzebowanie mieszkańców Radziejowa. Kapela była wyjątkowa- ośmiu skrzypków –Andrzej Marciniak, Henryk Grojnowski, Stanisław Puchalski, Leon Kłos, Franciszek Waldon, Edward Raszka, Stanisław Daniel, na basach- Stanisław Kubiak, na klarnecie- Benon Górecki, na trąbce- Ignacy Łukanowski, na bębenku- Stanisław Libigocki. Przyśpiewki wykonywali Józef Prusinowski, Stanisława Malinowska i Rozalia Libigocka. Pierwszy występ Kapeli odbył się 1 maja 1963 roku w Radziejowie. Merytorycznie za zespół odpowiedzialny był Józef Górczyński, wspomagany przez Lecha Ciesielskiego i Józefa Prusinowskiego. Skład Kapeli się zmieniał, gdy do grających dołączyła grupa śpiewacza; w 1970 roku przyjęto nazwę Zespół Pieśni i Tańca Kujawy. Pierwszym kierownikiem był Henryk Gronkowski, nauczyciel z Bronisławia. W latach 1968-1970 kierownictwo Zespołu objął Józef Kucal z Mąkoszyna , który przed wojną był kapelmistrzem orkiestry wojskowej we Włocławku. Do 1990 roku Zespół powierzono Józefowi Pietrzakowi (muzykowi z wykształcenia, znawcy folkloru kujawskiego), który grał na akordeonie i wprowadził ten instrument do Zespołu. Na uwagę w działalności Zespołu zasługuje Maria Dębniak, od początku związana z ,,Kujawami”. Zajmowała się stroną choreograficzną, pisała także teksty piosenek dla Zespołu. W latach 1990-1999 kierownictwo powierzono Henrykowi Nawrockiemu, który bardzo dbał o repertuar. W tym okresie także Leokadia Zarzycka pisała piosenki dla Zespołu. Przez kolejne dwadzieścia dwa lata Zespołem kieruje Wanda Waszak, nauczyciel, znawca folkloru; kapelą dyryguje Henryk Nawrocki, a później Jan Bykowski. Dzięki Wandzie Waszak Zespół osiągnął wysoki poziom artystyczny. To Ona opracowała i wyreżyserowała m.in. Dyngus, Podkoziołek, Kiszenie kapusty, Na Kujawach, Zapusty, Andrzejki. 11 czerwca 1994 roku Zespół wystawił ,,Wesele” Franciszka Becińskiego, w opracowaniu Jana Kalafusa, które cieszyło się ogromnym powodzeniem. Później wznowiono je w opracowaniu Wandy Waszak. Występowało w nim dziewiętnastu członków Zespołu- Danuta Kacprzak, Emilia Wiczyńska, Józef Prusinowski, Jan Ulański, Jan Szyszkowski, Maria Surdyk, Maria Pilak, Ewa Szmydt, Zbigniew Szmydt, Marek Siarkowski, Stanisława Szmydt, Elżbieta Szcześniewicz, Krzysztof Marciniak, Kazimierz Tyczkowski, Leokadia Zarzycka, Aneta i Agata Michalak, Jolanta Korzeniowska, Dariusz Jarmuż. Kapelę tworzyli Henryk Nawrocki, Stanisław Daniel, Benon Górecki, Robert Dembowski. Zespół w ciągu 50 lat działalności koncertował w kraju i za granicą, brał udział w wielu przeglądach zespołów folklorystycznych, zdobywając główne nagrody i wyróżnienia. W 2012 roku Zespołem kieruje Marian Nowakowski, członek Zespołu i tancerz. Od 2017 roku kierownictwo ,,Kujaw” powierzono Elżbiecie Giętkowskiej, nauczycielce ZS RCKU w Przemystce. Od początku Zespołu miejscem spotkań był Zespół Szkół Mechanicznych w Radziejowie. W latach 1962-2004 opiekę merytoryczną sprawowało TMK. Obecnie Towarzystwo objęło Zespół opieką promocyjną.Na dorobek artystyczny Zespołu składają się piosenki, pieśni, przyśpiewki kujawskie o różnej tematyce, wszystkie tańce kujawskie. W ciągu 50 lat istnienia Zespołu przewinęło się wiele osób- Jan Szymański, Maria Surdyk, Jan Ulański, Leokadia Zarzycka, Stanisława Szmydt, Kazimierz, Józef i Franciszek Tyczkowscy, Stefan Igła, Loretta Wojciechowska, Mirosław Marchwiński, Ireneusz Staszak, Stanisław Radaszewski, Bolesław Głowacki, Stanisław Daniel, Janusz Gwizdalski, Stanisław Białkowski, Bogdan Barański, Zbigniew Szmydt, Anna i Stanisław Nowak, Romuald Grosman, Andrzej Wesołowski, Genowefa Gąsiorowska, Jolanta Golon, Maciej Świecimski, Elżbieta Szcześniewicz, Agnieszka Brzozowska, Barbara Sikorska, Żaneta Jankowska.
Obecny skład Zespołu:
• Danuta Kacprzak (od 1990r.)
• Teresa Pilak (od 1990r.)
• Jan Szyszkowski (od 1980r.)
• Emilia Wiczyńska (od 1989r.)
• Ewa Szmydt (od 1984r.)
• Maria Pilak (od 1991r.)
• Józef Rzadkowski (od 2013r.)
• Mieczysław Regin (od 2017r.)
• Krystyna Dąbrowska (od 2017r.)
• Zofia Nowakowska (od 2005r.)
• Marian Nowakowski (od 2005r.)
• Błażej Patyk (od 2017r.)
• Małgorzata Nowakowska (od 2017r.)
• Jan Deręgowski (od 2005r.)
• Barbara Chojnacka (od 2018r.)
Zachęcamy do odsłuchania podcastu z członkami zespołu prezentujący ich dorobek w ramach 55-lecia powstania zespołu (słuchowisko poprzeplatane muzyką w wykonaniu ZPiT „KUJAWY”)
Poniżej historia Zespołu Pieśni i Tańca „Kujawy” opracowana przez Monikę Biesaga
Zespół Pieśni i Tańca „Kujawy” w Radziejowie – zespół powstały w 1970 roku w wyniku przeobrażenia założonej w 1967 roku Kapeli Kujawskiej z Radziejowa z uwagi na jej rozbudowę o śpiewaków i tancerzy oraz zmianę charakteru. Informacje dotyczące założycieli i powstania Kapeli Kujawskiej, jej kierowników, pierwszych członków, koncertów i repertuaru odnaleźć można w notce poświęconej kapeli: Kapela Kujawska z Radziejowa.
Kapelę Kujawską z Radziejowa prowadzili: Henryk Grojnowski (lata 1967-1968) i Józef Kucal (lata 1968-1970). Po jej przeobrażeniu w Zespół Pieśni i Tańca „Kujawy” w Radziejowie grupą kierowali: Józef Pietrzak (lata 1970-1990), Henryk Nawrocki (lata 1990-1999; lata 1999-2002 – sam zespół instrumentalny), Wanda Waszak (lata 1999/2000-2012 – grupa śpiewacza i tancerze), Jan Bykowski (lata 2002-2012 – zespół instrumentalny), Marian Nowakowski (od roku 2012 – grupa śpiewacza i tancerze), Ireneusz Staszak (od roku 2012 – zespół instrumentalny). Układy choreograficzne układała śpiewaczka i autorka tekstów Maria Dębniak (1931-2011).
Skład Zespołu Pieśni i Tańca „Kujawy” w Radziejowie
W składzie Zespołu Pieśni i Tańca „Kujawy” znajdowały się osoby związane z Kapelą Kujawską z Radziejowa od początku jej istnienia (tj. od 1967): skrzypkowie: Stanisław Daniel (1936) z Bytonia, Andrzej Marciniak z Dobrego, Leon Kłos (1911) ze Smarglina, Franciszek Janiak (1921-1995) z Radziejowa, Franciszek Waldon (1907-1986) z Radziejowa, Henryk Gronkowski (1908-1994) z Bronisławia, Stanisław Puchalski (1912) z Bronisławia, Edward Raszka z Bronisławia oraz basista Stanisław Kubiak z Bytonia; klarnecista Benon Górecki (1929-2006) z Krotoszyna; trębacz Ignacy Łukanowski z Radziejowa i bębniarz Władysław Libigocki z Radziejowa. Przyśpiewki wykonywali Józef Prusinowski (1912-1998), Maria Malinowska, Rozalia Libigocka i Maria Surdyk (1932-2012).
W kolejnych latach do Zespołu Pieśni i Tańca w Radziejowie dołączyło kilkunastu muzykantów. Ponieważ nie prowadzono w żadnej formie kroniki zespołu, bardzo trudno dziś określić, w których latach kto doszedł lub odszedł z kapeli i jaki był jej skład w czasie poszczególnych koncertów. Do zespołu dołączyli: skrzypek Jan Szymański (1936) z Tomaszowa; akordeonista i klarnecista Henryk Nawrocki (1937-2004) z Piotrkowa (późniejszy kierownik); basista Bolesław Głowacki (1932-2004) z Borucinka; akordeonista Józef Pietrzak (1930-1999) z Mąkoszyna (kierownik zespołu w latach 1970-1990); klarnecista Tomasz Zdobych (1982) ze Skibina; basista Bogdan Barański (1943) z Radziejowa; bębnista Marian Nowakowski (1951) z Broniewa (późniejszy kierownik); klarnecista Krzysztof Świeciak z Radziejowa; akordeonista Jan Bykowski (1950) z Radziejowa (późniejszy kierownik); bębnista Andrzej Wesołowski (1955) z Radziejowa; kontrabasista Wojciech Nitecki (1941–2007) z Radziejowa; trębacz Zbigniew Szmydt (1963) z Radziejowa; trębacz Jan Skuratowicz (1945) z Galczyc; bębnista Tomasz Kieler; skrzypaczka Agnieszka Brzozowska (1973) z Radziejowa; klarnecista Jan Deręgowski (1946) z Palczewa; basista Robert Dembowski; akordeonista Ireneusz Staszak (1953-2015) z Morzyc k. Bytonia (późniejszy kierownik).
Zgodnie z pracą dyplomową długoletniego kierownika Radziejowskiego Domu Kultury, Jana Kalafusa (Działalność Zespołu Pieśni i Tańca „Kujawy” w Radziejowie w latach 1967-1984, Państwowe Zaoczne Studium Oświaty i Kultury Dorosłych, Oddział w Bydgoszczy, 1985), w latach 1967-84 członków zespołu było 42, w tym 16 muzykantów kapeli instrumentalnej (za Aneksem nr 2). W roku 1984 członków zespołu miało być już tylko 25, w tym 7 z kapeli (Aneks nr 3).
Zespół Pieśni i Tańca „Kujawy” w Radziejowie pod kierownictwem Józefa Pietrzaka (lata 1970-90)
Archiwalny zapis kujawiaka od Radziejowa „W Radziejowie mieście głównym tańczym zawsze krokiem równym” zrealizowana między 28 a 30 czerwca 1974 roku podczas 8. Ogólnopolskiego Festiwalu Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu Dolnym nad Wisłą. Utwór wykonuje Grupa Wokalna i Kapela Ludowa „Kujawy” Towarzystwa Miłośników Kujaw w Radziejowie w składzie: Stanisław Daniel, Andrzej Marciniak na pierwszych skrzypcach, Stanisław Puchalski i Edward Raszke na drugich skrzypcach, Stanisław Kubiak na basie, Benon Górecki i Stanisław Kujawa na klarnecie, Ignacy Łukanowski na trąbce oraz Józef Pietrzak na harmonii.
Zespół Pieśni i Tańca „Kujawy” w Radziejowie pod kierownictwem Henryka Nawrockiego (lata 1990-99/2002)
14 listopada 1999 roku w Domu Kultury w Radziejowie, w ramach finansowanego przez Kujawsko-Pomorskie Towarzystwo Kulturalne w Bydgoszczy projektu muzykolog Wandy Szkulmowskiej, nagrano 28 utworów z repertuaru Zespołu Pieśni i Tańca „Kujawy” w Radziejowie. 14 zaprezentowanych wówczas utworów wykonała sama kapela, pozostałe 14 – zespół śpiewaczy i kapela. Skład zespołu śpiewaczego: Elżbieta Szcześniewicz (ur. 1959); Leokadia Zarzycka (ur. 1934); Maria Surdyk (ur. 1932); Emila Wilczyńska (ur. 1976); Stanisława Szmydt (ur. 1934); Danuta Kacprzak (ur. 1936); Teresa Pilak (ur. 1940); Marta Korzeniowska (ur. 1932); Teresa Wróblewska (ur. 1940); Jan Szyszkowski (ur. 1935); Jan Ulański (ur. 1922); Stanisław Białkowski (ur. 1946); Jan Kuropatwiński (ur. 1929); Justyna Bartczak (1989); Agata Staszko (1987); Anna Szcześniewicz (1988); Magdalena Goździk (1988). Skład kapeli: Henryk Nawrocki (ur. 1932) – kierownik kapeli, akordeon; Jan Szymański (ur. 1936) – skrzypce; Stanisław Daniel (ur. 1936) – skrzypce; Wojciech Nitecki (ur. 1941) – kontrabas trzystrunowy; Marian Nowakowski (ur. 1951) – bęben; Tomasz Zdobych (ur. 1982) – klarnet.
Utwory wykonane przez samą kapelę: Marsz kujawski (od Józefa Pietrzaka); Oberek z bruku (od Jana Nawrockiego); Polka cyrkowa (od Jana Nawrockiego); Oberek (od Jana Nawrockiego); Polka Ola (od Józefa Pietrzaka); Polka C-dur (od Jana Nawrockiego); Polka Kochanka (od Jana Nawrockiego); Kujawiak Dla Pomorzan (od Jana Nawrockiego); Oberek Ulubieniec (od Jana Nawrockiego); Kujawiak Za lasem (od Jana Nawrockiego); Kujawiak (od Jana Nawrockiego); Oberek (od Jana Nawrockiego); Polka Owczarek (od Jana Nawrockiego, dwie wersje). Utwory wykonane przez zespół śpiewaczy i kapelę: Przez tom naszą wieś; Miała matka syna; Olaboga, co się dzieje; Na wygonie; Malowane koła, malowane luśnie; A cóżeś tak wąsy odoł; W stawie ryby, w lesie grzyby; Zaszło słonko, zaszło; Czemuś oczka zapłakała, dziewucho moja; Biedna ja dzieweczka (od Stanisławy Malinowskiej); Dzień dobry, mamusiu; Kujawy, Kujawy, ziemio ma; Przez nadgoplańskie krzoki; Pod jaworem Kasia stoi.
Cały zgromadzony materiał został przejrzany i zaopiniowany przez doktora Aleksandra Pawlaka z Instytutu Sztuki Państwowej Akademii Nauk w Poznaniu. Jego ogólna ocena na temat wszystkich nagrań kapeli Zespołu Pieśni i Tańca „Kujawy” w Radziejowie brzmiała: „Kapela za repertuar 3-, za wykonanie 4. Kapela wykonała melodie nowe lub nie ludowego pochodzenia. Ani jeden utwór nie był dotąd nagrany w tym regionie. Melodie są wprawdzie efektowne, ale mało kojarzą się z regionem Kujaw. Jedynie oberek nr 9 [Oberek Ulubieniec] i kujawiak nr 11 [Kujawiak (od Jana Nawrockiego)] przypominają starszą, kujawska nutę”. Zdaniem Wandy Szkulmowskiej, ta surowa ocena największego znawcy folkloru muzycznego Kujaw jest pośrednio jego opinią także o utworach pochodzących „od Jana Nawrockiego” (prawie wszystkie wykonane przez kapelę instrumentalne kujawiaki czy oberki mają taki dopisek). Aleksander Pawlak zanotował też uwagi dotyczące całego repertuaru z udziałem śpiewaków: „Śpiewają czysto, pieśni i melodie poza nr 9–11 [Czemuś oczka zapłakała, dziewucho moja; Biedna ja dzieweczka; Dzień dobry, mamusiu] są w ostatnich 40 latach ułożone i przyjęte przez zespół. Zespół wokalny z kapelą. Za repertuar 3, za wykonanie 4. Zespół wokalny z kapelą prezentuje również materiał nowszy. Do kujawskich pieśni można zaliczyć nr 3, 4, 6, 9, 10, 11 [Olaboga, co się dzieje; Na wygonie; A cóżeś tak wąsy odoł; Czemuś oczka zapłakała, dziewucho moja; Biedna ja dzieweczka; Dzień dobry, mamusiu]. Wykonanie jest na ogół dobre”.
Zespół Pieśni i Tańca „Kujawy” w Radziejowie pod kierownictwem Wandy Waszak (lata 1999/2000-2012) i Jana Bykowskiego (lata 2002-2012)
Od przełomu lat 1999/2000 do roku 2012 grupę śpiewaczą i tancerzy Zespołu Pieśni i Tańca „Kujawy” w Radziejowie prowadziła Wanda Waszak, zaś zespół instrumentalny w latach 2002-2012 – Jan Byczkowski.
Zespół Pieśni i Tańca „Kujawy” w Radziejowie pod kierownictwem Mariana Nowakowskiego i Ireneusza Staszaka (od roku 2012)
Od roku 2012 grupę śpiewaczą i tancerzy Zespołu Pieśni i Tańca „Kujawy” w Radziejowie prowadzi Marian Nowakowski, zaś zespół instrumentalny – Ireneusz Staszak.
Źródła: Wanda Szkulmowska, Muzykanci kujawscy – twórcy czy odtwórcy?, w: Czasy – Muzyka – Twórcy na Pomorzu i Kujawach, Akademia Muzyczna im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy, Bydgoszcz 2014, ss. 437-449.
Wanda Szkulmowska, Kapele kujawskie (część 4). Kapela Ludowa. Zespół Pieśni i Tańca „Kujawy” w Radziejowie, w: Amatorskie muzykowanie na Pomorzu i Kujawach, Akademia Muzyczna im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy, Bydgoszcz 2018, ss. 225-246.